Cumhuriyet’in 50. Yıl Anıtı

İstanbul’un en kalabalık caddelerinden biri Beyoğlu, İstiklal Caddesi’nde küçük bir meydan vardır; Galatasaray Meydanı. Adını bölgenin eski adı Galata’dan alan meydan, Galatasaray Lisesi önünde bulunur, birçok etkinlik ve gösteriye ev sahipliği yapar.

Galatasaray Meydanı’na Cumhuriyet’in 50. Yılını sembolize eden heykel 1975 yılında dikilmiştir. Heykeltıraş Şadi Çalık tarafından tasarlanan heykel bugün Galatasaray Meydanı’nın sembolüdür.

Cumhuriyet’in 50. Yıl Anıtı

50. Yıl Anıtı, 1975; Cumhuriyet’in 50. yılı için yaptığı bu heykelle Çalık, 50 yılın hamlesini simgelemek istediğini söylemiştir. Göğe uzanan formların uyandırdığı etkiyle oldukça fütüristik bir görünümü olan heykel, sanatçının amaçladığı o atılımı duyurur gerçekten de; heykel malzemesi olarak Türkiye’de paslanmaz çeliğin ilk kez kullanıldığı bir iş olarak ise, ayrıca önemli bir yere sahiptir. Bu işle ilgili olarak “Beyoğlu’nun kargaşalığını yenerek etki sağlamak” istediğini söyleyen Şadi Çalık’ın bir heykelci olarak amacına ulaştığını söyleyebiliriz. (Çalık)

“Ellinci Yıl Anıtı” diyagonal bir çizgi üstüne kurulmuş bir kompozisyondur, tabana dik bir üçgen yaratır. Heykel boşlukta yer alan hacmin en güzel biçimde çizgisel bir işarete dönüşmesidir. Bu heykel, mekân içinde bir merkez oluşturur. Boşluk içinde dikey bir teklik anıtıdır, ama güçlüdür, renklidir, çevresinde döndükçe değişir, genişler, daralır, incelir ya da uzar. Bir başına olma özelliğiyle çevresindeki mekâna alışılmadık bir hâkimiyeti vardır, ona anlam verir, öyle ki bulunduğu binayı kullananların anlattığına göre bu mekân bir “mabet” gibidir. Bu etki, heykelin mimari ile olan mutlak bütünleşmesinden kaynaklanır.

50. Yıl Anıtı, soyut konusunda ulaşılmış yetkinliği gösterir. Türkiye Cumhuriyeti devrimlerini ve ilerlemeye olan inancı simgeleyen heykel, adeta yerin altından gelen bir gücün etkisiyle diyagonal bir biçimde gökyüzüne sıçramaktadır. Necati Cumalı “Etiler Mektupları” adlı kitabının Şadi Çalık’ın ölümü üzerine kaleme aldığı denemesinde, bu heykelin adeta çıkış mottosunu verir bize: “Kalabalık figürler ile eşya bir romanın sayfalarındaki gibi uyum içinde akarlar. Her figürü canlıdır. Yüzeyler en aza indirilmiş, duyarlı bir elin geçtiği yalınlık kazanmışlardır. Bir konuşmamızda, en güzel heykel kibrit kutusudur, kibrit kutusunu ilk yontan insanın yaratıcılığına erişmek isterdim.” demişti (Cumalı, 1982). “50.Yıl Heykeli” Gerçekten de kibrit kutusunda tutuşmayı bekleyen çöplerin birbirinin önüne atılışlarına benzer 50. Yıl heykeli. Soyutlama gücünü de bu metafordan alır.

Kaynak:

Cumalı, N. (1982). Etiler Mektupları. İstanbul: Tekin Yayınları.

Çalık, Ş. (tarih yok). “Şadi Çalık” Kataloğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar.